മുസ്ലിം ചരിത്ര നഗരങ്ങള്‍ (2) ഫെസ്: മൊറോക്കോയുടെ ഹൃദയഭൂമി
മൊറോക്കോയുടെ ഹൃദയഭാഗത്തുള്ള അതിമനോഹര നഗരമാണ് ഫെസ്. ചരിത്രത്തിന്റെയും സംസ്‌കാരത്തിന്റെയും വാസ്തുവിദ്യാ വിസ്മയങ്ങളുടെയും കലവറ. ആയിരം വര്‍ഷത്തിലേറെ പഴക്കവും പാരമ്പര്യവുമുള്ള ഫെസ്, രാജ്യത്തിന്റെ സമ്പന്നമായ പൈതൃകത്തിന്റെയും ഇസ്‍ലാമിക സ്വാധീനത്തിന്റെയും തെളിവായി ഇന്നും നിലകൊള്ളുന്നു. ഫെസ് നഗരത്തിന്റെ ചരിത്രം, അതിന്റെ തനതായ സംസ്‌കാരം, പാരമ്പര്യം, അവിടുത്തെ നിവാസികളുടെ ജീവിതരീതികള്‍, അതിന്റെ തെരുവുകളെ അലങ്കൃതമാക്കുന്ന മുസ്ലിം ചരിത്ര പൈതൃകങ്ങള്‍ തുടങ്ങിയവ ഏറെ ശ്രദ്ധേയമത്രെ.
ചരിത്രം:
എ.ഡി ഒമ്പതാം നൂറ്റാണ്ടില്‍ സ്ഥാപിതമായ മൊറോക്കോയുടെ ചരിത്രത്തില്‍ ഫെസിന് സുപ്രധാന സ്ഥാനമുണ്ട്. നിരവധി രാജവംശങ്ങളുടെ തലസ്ഥാനമായിരുന്ന പട്ടണത്തിന്, രാജ്യത്തിന്റെ രാഷ്ട്രീയ, മത, സാംസ്‌കാരിക ഭൂപ്രകൃതി രൂപപ്പെടുത്തുന്നതില്‍ വലിയ പങ്കുണ്ട്. ശിയ ഇദ്രിസികളുടെ കാലഘട്ടത്തില്‍ സ്ഥാപിതമായെങ്കിലും (AD828) മരിനിഡ് (Marinid Dynasty/ AD 13-15 നൂറ്റാണ്ട്) രാജവംശത്തിന്റെ കാലത്താണ് ഫെസ് അതിന്റെ പ്രൗഢിയുടെ അത്യുന്നതിയിലെത്തുന്നത്. മികവാര്‍ന്ന വാസ്തുവിദ്യയുടെ വികാസവും ബൗദ്ധിക അഭിവൃദ്ധിയും അടയാളപ്പെടുത്തിയ കാലഘട്ടമായിരുന്നു ഇത്.
എഡി 859-ല്‍ സ്ഥാപിതമായ അല്‍ ഖുറവിയ്യീന് സര്‍വകലാശാലയാണ് ഫെസ് നഗരത്തിലെ ഏറ്റവും മനോഹരമായ നിര്‍മ്മിതി. ഇടതടവില്ലാതെ പ്രവര്‍ത്തിക്കുന്ന ലോകത്തിലെ ഏറ്റവും പഴക്കമുള്ള സര്‍വ്വകലാശാലയായി യുനെസ്‌കോ ഇതിനെ അംഗീകരിച്ചിട്ടുണ്ട്. നൂറ്റാണ്ടുകളായി ഇസ്‍ലാമിക അറിവിന്റെ കേന്ദ്രമായി വര്‍ത്തിച്ച, ഇപ്പോഴും ലോകമെമ്പാടുമുള്ള മുസ്ലിം പണ്ഡിതന്മാരെ ആകര്‍ഷിച്ച് കൊണ്ടിരിക്കുന്ന വിജ്ഞാന ഗേഹമാണ് ഖുറവിയ്യീന്. ഫാത്തിമ അല്‍ ഫിഹ്രി എന്ന മുസ്ലിം വനിതയാണ് ലോകത്തിലെ തന്നെ ഏറ്റവും പഴക്കം ചെന്ന യൂണിവേഴ്‌സിറ്റികളിലൊന്നായ ഖുറവിയ്യീന് അടിത്തറ പാകുന്നത്.
ഫെസിന്റെ സംസ്‌കാരവും പാരമ്പര്യങ്ങളും:
നൂറ്റാണ്ടുകളായി പരിണമിച്ചുവന്ന സംസ്‌കാരത്തിന്റെയും പാരമ്പര്യത്തിന്റെയും സമ്പന്നമായ ചരിത്രമാണ് ഫെസിനുള്ളത്. 789-808 കാലഘട്ടത്തില്‍ ഇദ്‌രീസി രാജവംശത്തിന്റെ കാലത്ത് നിര്‍മിക്കപ്പെട്ട 'ഫെസ് എല്‍-ബാലി' അതിപുരാതനമായൊരു നിര്‍മ്മിതിയാണ്. മദീന ഓഫ് ഫെസ് എന്ന് യുനെസ്‌കോ നാമകരണം ചെയ്ത ഇത് ലോക പൈതൃക പട്ടികയില്‍ പെട്ടതും നഗരത്തിന്റെ സാംസ്‌കാരിക പൈതൃകത്തിന്റെ ജീവനുള്ള സാക്ഷ്യവുമാണ്. കൊട്ടാരങ്ങള്‍, പള്ളികള്‍, മദ്‍റസകള്‍, മനോഹരമായ മുറ്റങ്ങളുള്ള പരമ്പരാഗത വീടുകള്‍ തുടങ്ങി വാസ്തുവിദ്യയുടെ അത്ഭുതകരമായ നിര്‍മ്മിതികള്‍ ഫെസിന്റെ ഇടുങ്ങിയ, ലാബിരിന്തൈന്‍ തെരുവുകളില്‍ നിരനിരയായി നില്‍ക്കുന്നത് ഇന്നും കാണാം.
അതിനിപുണന്മാരായ കരകൗശല വിദഗ്ധരുടെ വാസസ്ഥലമായിരുന്നു ഫെസ്. തുകല്‍, സെറാമിക്‌സ്, ലോഹക്കൂട്ടുകള്‍, തുണിത്തരങ്ങള്‍ തുടങ്ങിയവ കൊണ്ട് നിര്‍മ്മിച്ചെടുത്ത മനോഹരമായ നിര്‍മ്മിതികള്‍ എങ്ങും ദൃശ്യമാണ്. ഫെസിന്റെ ടാനറികളും (മൃഗത്തോലില്‍ നിന്ന് ലെതര്‍ വേര്‍ത്തിരിക്കുന്ന രീതി) പുരാതന രീതികള്‍ ഉപയോഗിച്ചുള്ള ചികിത്സാ സമ്പ്രദായങ്ങളും തീര്‍ച്ചയായും കാണേണ്ടതാണ്.
ജീവിതശൈലി:
ഫെസിലെ ജനങ്ങള്‍ അവരുടെ സാംസ്‌കാരിക സ്വത്വത്തിലും പൈതൃകത്തിലും അഭിമാനം കൊള്ളുന്നു. ദൈനംദിന ജീവിതത്തിന്റെ പല മേഖലകളിലും പരമ്പരാഗത ജീവിതരീതികള്‍ ഇപ്പോഴും സംരക്ഷിക്കപ്പെടുന്നതായി കാണാം. തിരക്കേറിയ സൂഖുകളുള്ള മദീന നഗരത്തിന്റെ ഹൃദയകേന്ദ്രമായി നിലകൊള്ളുന്നു. പ്രദേശവാസികളും സന്ദര്‍ശകരും ഒരുപോലെ സജീവമാണിവിടെ. വ്യാപാരം, ഹോക്കിംഗ് സുഗന്ധവ്യഞ്ജനങ്ങള്‍, തുണിത്തരങ്ങള്‍, കരകൗശല വസ്തുക്കള്‍ എന്നിവയെല്ലാം മദീനയില്‍ ലഭ്യമാണ്.
ഫെസ് നിവാസികളുടെ ജീവിതത്തില്‍ മതം ഒരു പ്രധാന പങ്ക് വഹിക്കുന്നു. പ്രാര്‍ത്ഥനയ്ക്കുള്ള ആഹ്വാനം നിരവധി പള്ളികളില്‍ നിന്ന് അന്തരീക്ഷത്തില്‍ പ്രതിധ്വനിക്കുന്നു. വിശ്വാസികളെ ദിവസത്തില്‍ അഞ്ച് നേരവും നിസ്‌കരിക്കാന്‍ ക്ഷണിക്കുകയാണ് മനോഹരമായ ഈണത്തില്‍ മുഅദിനുമാര്‍. ഈദുല്‍ ഫിത്ര്‍, ഈദുല്‍ അസ്ഹ തുടങ്ങിയ മതപരമായ ആഘോഷങ്ങള്‍ സമൂഹത്തെയാകെ കൂട്ടിയിണക്കി വളരെ ആവേശത്തോടെയാണ് ആഘോഷിക്കപ്പെടുന്നത്.
കുടുംബങ്ങളും അയല്‍ക്കാരും അടുത്തിടപഴകി താമസിക്കുന്ന സാമുദായിക രീതിയാണ് ഫെസില്‍. വിപുലമായ കുടുംബ സംവിധാനങ്ങള്‍ ശക്തമാണിവിടെ. മാത്രമല്ല കുടുംബബന്ധങ്ങള്‍ ഏറെ വിലമതിക്കപ്പെടുകയും ചെയ്യുന്നു. സാമൂഹിക ഒത്തുചേരലുകളും വിവാഹങ്ങള്‍ പോലുള്ള പരമ്പരാഗത പരിപാടികളും സന്തോഷകരമായ ആഘോഷ വേളകളും സംഗീതം, നൃത്തം, പരമ്പരാഗത വസ്ത്രധാരണം തുടങ്ങിയ സാംസ്‌കാരിക പാരമ്പര്യങ്ങളുടെ പ്രദര്‍ശനവേദികളാണ്.
മുസ്ലിം ചരിത്ര പാരമ്പര്യം:
ചരിത്രത്തിലുടനീളം മൊറോക്കോയെ അടയാളപ്പെടുത്തിയ ഗാഢമായ ഇസ്‍ലാമിക സ്വാധീനത്തിന്റെ തെളിവാണ് ഫെസ് പട്ടണം. മുസ്ലിം ചരിത്ര പൈതൃകത്തെ പ്രതിഫലിപ്പിക്കുന്ന മസ്ജിദുകളുടെയും മദ്‍റസകളുടെയും മതപരമായ സ്ഥലങ്ങളുടെയും ശ്രദ്ധേയമായ ശേഖരം തന്നെ നഗരത്തിലുണ്ട്.
അല്‍ ഖുറവിയ്യീന് യൂണിവേഴ്സിറ്റിക്കുള്ളില്‍ സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന അല്‍ ഖുറവിയ്യീന് മസ്ജിദ് ഒരു ആരാധനാലയം മാത്രമല്ല, ഇസ്‍ലാമിക വിദ്യാഭ്യാസത്തിന്റെ അതിപുരാതന കേന്ദ്രം കൂടിയാണ്. ഒമ്പതാം നൂറ്റാണ്ടില്‍ ഫാത്തിമ അല്‍-ഫിഹ്രി സ്ഥാപിച്ച ഈ പള്ളി നൂറ്റാണ്ടുകളായി വിവിധ വിപുലീകരണങ്ങള്‍ക്ക് വിധേയമായി ഒരു ആര്‍കിടക്ചറല്‍ മാസ്റ്റര്‍പീസായി ഇന്നും നിലകൊള്ളുന്നു. അതിന്റെ സങ്കീര്‍ണ്ണമായ ജ്യാമിതീയ രൂപകല്‍പനകള്‍, കാലിഗ്രാഫി, പ്രവിശാലമായ നടുമുറ്റങ്ങള്‍ എന്നിവ ഏതൊരാള്‍ക്കും ആത്മീയ ധ്യാനത്തിന് ശാന്തമായ ഇടം നല്‍കുന്നതാണ്.
മരിനിഡ് രാജവംശത്തിന്റെ കാലത്ത് അബൂ ഇനാന്‍ ഫാരിസ് നിര്‍മ്മിച്ച ബൗ ഇനാനിയ മദ്‍റസയാണ് (1350-55) മറ്റൊരു ശ്രദ്ധേയമായ കേന്ദ്രം. മതപഠനത്തിന്റെ കേന്ദ്രമായി വര്‍ത്തിക്കുന്നതോടു കൂടെത്തന്നെ മൊറോക്കന്‍ കരകൗശലവിദ്യയുടെ അതിശയകരമായ രൂപകങ്ങളും ഇവിടെ കണ്ടെത്താനാകും.
പ്രവാചകാനുയായിയായ മൊറോക്കോയിലെ ഏറ്റവും ആദരണീയനായ മൗലേ ഇദ്രിസ് രണ്ടാമന്റെ ദര്‍ഗയും ഫെസിലുണ്ട്. അബ്ബാസികളുടെ കാലഘട്ടത്തിലാണ് അദ്ദേഹം മൊറോക്കോയിലെത്തുന്നത്. ലോകമെമ്പാടുമുള്ള തീര്‍ത്ഥാടകര്‍ മദീനയുടെ ഹൃദയഭാഗത്തുള്ള ഈ ദര്‍ഗ സന്ദര്‍ശിച്ച് അനുഗ്രഹം തേടാനെത്തുന്നു.
ഫെസിന്റെ മദീനയിലിങ്ങനെ വെറുതെ ചുറ്റിനടക്കുക, ഓരോ തിരിവിലും ചരിത്രപ്രസിദ്ധമായ സ്ഥലങ്ങള്‍ കണ്ടുമുട്ടുക, എന്തൊരു ഹരമായിരിക്കും. ബാബ്-ബോസ്ലൗഡ് എന്ന വലിയൊരു ഗേറ്റാണ് പഴയ പട്ടണത്തിലെത്തുന്ന സന്ദര്‍ശകരെ ആദ്യം സ്വാഗതം ചെയ്യുക. ഫെസിലെ ജൂതമേള, നഗരത്തിനുള്ളിലെ വിവിധ മതസമൂഹങ്ങളുടെ ചരിത്രപരമായ സഹവര്‍ത്തിത്വത്തിന് സാക്ഷ്യം വഹിക്കുന്നു. സ്‌പെയിനില്‍ നിന്നുള്ള മുസ്ലിം അഭയാര്‍ത്ഥികള്‍ കൊണ്ടുവന്ന അന്‍ഡലൂഷ്യന്‍ വാസ്തുവിദ്യയുടെ സ്വാധീനം ഭീമാകാരങ്ങളായ കമാനങ്ങളിലും മനോഹരങ്ങളായ അലങ്കാരപണികളിലും അന്‍ഡലൂഷ്യന്‍ മസ്ജിദിനുള്ളില്‍ കാണാം.
ഖുറവിയ്യീന് സര്‍വകലാശാലയുമായി ബന്ധപ്പെട്ട ചില പണ്ഡിതന്മാര്‍
1. ഇബ്‌നു ഖല്‍ദൂന്‍ (1406):
പ്രശസ്ത ചരിത്രകാരനും തത്ത്വചിന്തകനും സാമൂഹ്യശാസ്ത്രജ്ഞനുമായിരുന്ന ഇബ്‌നു ഖല്‍ദൂന്‍ ഖുറവിയ്യീന് സര്‍വ്വകലാശാലയുടെ ഉല്പന്നമാണ്. സാമൂഹ്യശാസ്ത്രം, ചരിത്രരചന, സാമ്പത്തിക ശാസ്ത്രം എന്നിവയുടെ പഠനത്തിന് അടിത്തറയിട്ട 'മുഖദ്ദിമ' ആണ് അദ്ദേഹത്തിന്റെ ഏറ്റവും ശ്രദ്ധേയമായ കൃതി. ചരിത്രസന്ധികള്‍, നാഗരികതകളുടെ ഉയര്‍ച്ചാതാഴ്ചകള്‍, ഒരു സമൂഹത്തെ രൂപപ്പെടുത്തുന്നതില്‍ സാമൂഹികവും സാമ്പത്തികവുമായ ഘടകങ്ങളുടെ പങ്ക് എന്നിവയെക്കുറിച്ചുള്ള സമഗ്രമായ വിശകലനം മുഖദ്ദിമ നല്‍കുന്നു.
2. ഇബ്‌നു അല്‍-ബന്ന (1256-1321):
വലിയ സ്വാധീനമുള്ള ഒരു ഇസ്‍ലാമിക നിയമജ്ഞനും പണ്ഡിതനുമായിരുന്നു ഇബ്‌നുല്‍ ബന്ന. അദ്ദേഹത്തിന്റെ ഏറ്റവും പ്രശസ്തമായ കൃതിയാണ് 'മശാരിഖ് അല്‍-അന്‍വര്‍ അലാ സിഹാഹ് അല്‍-അഥര്‍' (Emergence of Light on Authentic Traditions). പ്രബലമായ ചില ഹദീസുകളും അവയുടെ വിശദീകരണങ്ങളും വ്യാഖ്യാനങ്ങളും അടങ്ങിയ ശേഖരമാണിത്.
3. ഇബ്‌നുല്‍-ഖത്തീബ് (1313-1374):
കവിയും ചരിത്രകാരനും രാഷ്ട്രമീമാംസകനുമായിരുന്നു ഇബ്‌നുല്‍ ഖത്തീബ്. ഗ്രാനഡ നഗരത്തെക്കുറിച്ചുള്ള ചരിത്ര വിവരണമായ 'അല്‍-ഇഹാത്വ ഫീ അഖ്ബാര്‍ ഗര്‍നാത' (The History of Granada), 'ലിസാനുദ്ദീന്‍ ഫീ താരിഖില്‍ അന്ദലുസ്' (The language of religion and history of Andalusia) എന്നിവ അദ്ദേഹത്തിന്റെ ശ്രദ്ധേയമായ കൃതികളില്‍ പെടുന്നു.
4. അല്‍-ബിഥ്രൂസി (1204):
ആന്‍ഡലൂഷ്യന്‍ ജ്യോതിശാസ്ത്രജ്ഞനും തത്ത്വചിന്തകനുമായിരുന്നു അല്‍-പെട്രാസിയസ് എന്നറിയപ്പെടുന്ന അല്‍-ബിഥ്രൂസി. 'കിതാബ് അല്‍-ഹയ്യ' (Book of Astronomy) ആണ് അദ്ദേഹത്തിന്റെ പ്രശസ്തമായ കൃതി. ആകാശ ചലനം, ഗ്രഹങ്ങളുടെ സ്ഥാനം, പ്രപഞ്ചത്തിന്റെ ഘടന എന്നിവയെക്കുറിച്ചുള്ള അദ്ദേഹത്തിന്റെ നിരീക്ഷണങ്ങളും സിദ്ധാന്തങ്ങളും ഇതില്‍ അവതരിപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു.
5. ഇബ്‌നു ഹറാസിം:
ഇബ്‌നു ഹറാസിം ഒരു സസ്യശാസ്ത്രജ്ഞനും കാര്‍ഷിക ജ്ഞാനിയുമായിരുന്നു. വിവിധ സസ്യങ്ങളുടെ ഔഷധഗുണങ്ങളെക്കുറിച്ചുള്ള വിവരങ്ങള്‍ നല്‍കുന്ന 'കിതാബുല്‍ ജവാഹിറുല്‍മക്‌നൂന ഫില്‍അദ്‍വിയതില്‍മുഫറദ' (Secret Gems on Common Medicine) അദ്ദേഹത്തിന്റെ ശ്രദ്ധേയമായ കൃതിയാണ്.
6. ഇബ്‌നു മെയ്മൂന്‍ (1135-1204):
മൈമോനിഡെസ് എന്നറിയപ്പെടുന്ന ഇബ്‌നു മൈമൂന്‍ ഒരു തത്ത്വചിന്തകനും ദൈവശാസ്ത്രജ്ഞനും വൈദ്യനുമായിരുന്നു. ഖുറവിയ്യീന് സര്‍വ്വകലാശാലയില്‍ അദ്ദേഹം പ്രത്യേകമായി പഠിക്കുകയോ പഠിപ്പിക്കുകയോ ചെയ്തിട്ടില്ലെങ്കിലും, ഇസ്‍ലാമിക തത്ത്വചിന്തയുടെ ചരിത്രത്തിലെ ഒരു പ്രധാന വ്യക്തിത്വമാണ് അദ്ദേഹം. അരിസ്റ്റോട്ടിലിയന്‍ തത്ത്വചിന്തയെ യഹൂദ ദൈവശാസ്ത്രവുമായി സമന്വയിപ്പിക്കുന്ന 'ഗൈഡ് ഫോര്‍ ദി പെര്‍പ്ലക്‌സ്ഡ്' ആണ് അദ്ദേഹത്തിന്റെ ഏറ്റവും പ്രശസ്തമായ കൃതി.
7. ഇബ്‌നു വാസാന്‍ (1366):
ലിയോ ആഫ്രിക്കാനസ് എന്നറിയപ്പെടുന്ന ഇബ്ന്‍ വസാന്‍ ഒരു ഭൂമിശാസ്ത്രജ്ഞനും പര്യവേക്ഷകനുമായിരുന്നു. ഖുറവിയ്യീന് യൂണിവേഴ്സിറ്റിയുമായി നേരിട്ട് ബന്ധമില്ലെങ്കിലും മൊറോക്കോയില്‍ ജനിച്ച അദ്ദേഹം പിന്നീട് ക്രിസ്തുമതം സ്വീകരിച്ചു. ആഫ്രിക്കന്‍ ഭൂഖണ്ഡത്തിലുടനീളമുള്ള അദ്ദേഹത്തിന്റെ യാത്രകളുടെയും നിരീക്ഷണങ്ങളുടെയും വിശദമായ വിവരണമാണ് ഏറ്റവും പ്രശസ്തമായ കൃതിയായ 'ആഫ്രിക്കയുടെ വിവരണ' ത്തിന്റെ ഇതിവൃത്തം (Description of Africa)
ഉപസംഹാരം:
ആകര്‍ഷകമായ ചരിത്രവും അതുല്യമായ സംസ്‌കാരവും പാരമ്പര്യവും ഊഷ്മളമായ ജീവിതശൈലികളും അസാധാരണമായ മുസ്ലിം ചരിത്ര പൈതൃകവുമുള്ള ഫെസ്, സന്ദര്‍ശകര്‍ക്ക് പ്രദാനം ചെയ്യുന്നത് വല്ലാത്തൊരു അനുഭവം തന്നെയാണ്. മൊറോക്കോയുടെ സമ്പന്നമായ ഭൂതകാലത്തിന്റെയും ഇസ്‍ലാമിക പൈതൃകത്തിന്റെയും ജീവിക്കുന്ന തെളിവായി ഇന്നുമത് ലോകത്തിന് മുന്നില്‍ തലയെടുപ്പോടെ നിലകൊള്ളുന്നു.
Leave A Comment