Islamonweb

“മെസപ്പെട്ടോമിയ, സിറിയ, ഫലസ്തീൻ, ഈജിപ്തിലെ അലക്സാൻഡ്രിയ വരെ ഈ പുസ്തകം അന്വേഷിച്ചു ഞാൻ നടന്നു. അവസാനം ഡമസ്ക്കസിൽ നിന്നാണ് എനിക്കതിന്റെ മൂലപ്രതി ലഭിച്ചത്."

ഗാലന്റെ 'ഡി ഡിമോൺസ്ട്രഷൻ' എന്ന ഗ്രന്ഥത്തിന്റെ ഒറിജിനൽ കോപ്പി തേടി താൻ നടത്തിയ പര്യടനത്തെ കുറിച്ച് ഹുനൈൻ ബിൻ ഇസ്ഹാഖ് പറഞ്ഞ വാക്കുകളാണിത്. ജൊഹാനിത്യുസ് എന്ന പേരിലും അറിയപ്പെടുന്ന ഹുനൈൻ ബിൻ ഇസ്ഹാഖ് മധ്യകാല ഇസ്‍ലാമിക കാലഘട്ടത്തിലെ പ്രമുഖ വൈദ്യപണ്ഡിതനും വിവർത്തകനുമായിരുന്നു. ബൈത്തുൽ ഹിക്മയുടെ കീഴിൽ അദ്ദേഹം നടത്തിയ വിവർത്തന മുന്നേറ്റം ഇസ്‍ലാമിക വൈദ്യശാസ്ത്രത്തിനും വിവർത്തനകലക്കും ബ്രഹത്തായ സംഭാവന നല്കി. അറബി, സുറിയാനി, പേർഷ്യൻ, ഗ്രീക്ക് തുടങ്ങിയ ഭാഷകളിൽ പ്രാവീണ്യം നേടിയ അദ്ദേഹം ഹിപ്പോക്രറ്റസ്, ഗാലൻ തുടങ്ങിയ ഗ്രീക്ക് കുലപതികളുടെ ഗ്രന്ഥങ്ങൾ അറബിയിലേക്ക് വിവർത്തനം ചെയ്തു.

അബൂസൈദ് ഹുനൈന്‍ ബിൻഇസ്ഹാഖ് അൽഇബാദി എ.ഡി 807 ൽ ഇറാഖിലെ ഹീറയിലെ ഒരു ക്രിസ്ത്യൻ കുടുംബത്തിലാണ് ജനിച്ചത്. പിതാവ് ഇസ്ഹാഖ് ഹീറയിലെ ഒരു പ്രമുഖ വൈദ്യനായിരുന്നു. തെക്കൻ ഇറാഖിൽ സ്ഥിതിചെയ്തിരുന്ന ഹീറ അന്ന് ലഖ്‍മികളുടെ തലസ്ഥാനമായിരുന്നു. അവിടത്തെ ജനസംഖ്യയുടെ മൂന്നിലൊന്നു ഭാഗവും നെസ്തോറിയക്കാരായ ഇബാദി ഗോത്രക്കാരായിരുന്നു. തന്റെ ഗോത്ര ഭാഷയായിരുന്ന അറബിക്ക് പുറമെ നസ്‌റ്റോറിയനായിരുന്നത് കൊണ്ടുതന്നെ നസ്റ്റോറി ഭാഷയായ സുറിയാനിയിലും അദ്ദേഹം ചെറുപ്പത്തിലേ പ്രാവീണ്യം നേടിയിരുന്നു. പിന്നീട് ജോണ്ടീസ്പൂരിൽ പോയി പേർഷ്യൻ ഭാഷ പഠിച്ചു. ഭാഷാ പഠനം കഴിഞ്ഞയുടനെ ഹുനൈൻ ബിൻ ഇസ്ഹാഖ് ബഗ്ദാദിലേക്ക് യാത്ര തിരിച്ചു.

അന്നത്തെ ബഗ്ദാദിലെ പ്രമുഖ ഫിസിഷ്യനായിരുന്ന അബൂസകരിയ്യ യൂഹന്ന ബിൻ മൂസവൈഹിയുടെ കീഴിലാണ് വൈദ്യ പരിശീലനം ആരംഭിച്ചത്. അദ്ദേഹത്തിൽ നിന്നും വൈദ്യമേഖലയിലെ പല കാര്യങ്ങളും പഠിച്ചെടുത്തു. അറിവിനെ അത്യധികം സ്നേഹിച്ച ഹുനൈനിന്റെ നിരന്തരമായ ചോദ്യങ്ങളും മറുചോദ്യങ്ങളും നിലപാടുകളും ഗുരുവായ യൂഹന്നയെ പലപ്പോഴും ചൊടിപ്പിച്ചിരുന്നു. ഒരു ദിവസം "ഫിറഖുത്ഥ്വിബ്ബ്" എന്ന പുസ്തകത്തെക്കുറിച്ചുള്ള ഒരു ചോദ്യത്തിൽ അദ്ദേഹത്തെ കൂടുതൽ പരീക്ഷിച്ചു. അതിനു മറുപടിയായി ഉസ്താദ് ഹുനൈനെ ശാസിച്ച് കൊണ്ട് ഇങ്ങനെ പറഞ്ഞു: "വൈദ്യശാസ്ത്രവും ഹീറാ നിവാസികളും തമ്മിൽ എന്ത് ബന്ധമാണുള്ളത്? നിങ്ങൾ തെരുവിൽ നാണയം വിറ്റു നടന്നോളൂ!". ഇത് കേട്ട് സങ്കടം സഹിക്കാനാവാതെ ഹുനൈൻ കരഞ്ഞുകൊണ്ട് ക്ലാസ്സിൽ നിന്നും ഇറങ്ങിപ്പോന്നു. ഈ ഇറങ്ങിപ്പോക്ക് ഹുനൈൻ ബിൻ ഇസ്ഹാഖിന്റെ ജീവിതത്തിൽ ഒരു വലിയ വഴിത്തിരിവായി. 

ഹുനൈൻ ബാഗ്ദാദിൽ നിന്നും യാത്രയാകാൻ തീരുമാനിച്ചു. അന്നത്തെ പ്രമുഖ വൈദ്യഭാഷയായിരുന്ന ഗ്രീക്കിൽ അവഗാഹം നേടി വൈദ്യ പഠനം മെച്ചപ്പെടുത്താനായിരുന്നു അദ്ദേഹത്തിന്റെ തീരുമാനം. അന്നത്തെ ഗ്രീക്ക് ഭാഷാകേന്ദ്രമായിരുന്ന അലക്സാൻഡ്രിയയിലായിരുന്നു അദ്ദേഹത്തിന്റെ താമസം എന്നാണ് ചരിത്രം രേഖപ്പെടുത്തുന്നത്. പഠനശേഷം ഖലീഫ മഅ്മൂൻറെ കാലത്തു എ.ഡി 826ൽ ബഗ്ദാദിലേക്ക് തിരിച്ചുവന്നു. വൈഞ്ജാനിക വിപ്ലവത്തിന്റെ ഭാഗമായി ബൈത്തുൽഹിക്മ സജീവമായി പ്രവർത്തിച്ചു കൊണ്ടിരുന്ന കാലമായിരുന്നു അത്. അബ്ബാസീ ഭരണകൂട തലസ്ഥാനമായിരുന്ന ബഗ്ദാദിനെ ആഗോള വൈജ്ഞാനിക വിപ്ലവത്തിന്റ കേന്ദ്രമാക്കാനുള്ള വ്യത്യസ്ത പദ്ധതികൾ മഅ്മൂൻ ആവിഷ്കരിച്ചിരുന്നു. വിജ്ഞാന ശേഖരണത്തിനും ശാസ്ത്രരംഗത്തെ മൂലഗ്രന്ഥളുടെ ശേഖരണത്തിനുമായി ഒരുപാട് പണ്ഡിതരെ അദ്ദേഹം പല രാജ്യങ്ങളിലേക്കും പറഞ്ഞയച്ചിരുന്നു. ജിബ്രായിൽ ബിൻബഖ്തിയൂഷ് ആയിരുന്നു അന്ന് ഖലീഫയുടെ കൊട്ടാര വൈദ്യൻ. ഹുനൈൻ ബിൻ ഇസ്ഹാഖിന്റെ വൈദഗ്ദ്ധ്യം മനസ്സിലാക്കിയ ജിബ്രായിൽ, പ്രതിനിധി സംഘങ്ങൾ കൊണ്ടുവന്ന ചില ഹെലനിക് മെഡിക്കൽ മാനുസ്ക്രിപ്റ്റുകൾ വിവർത്തനം ചെയ്യാൻ ഹുനൈനിനെ ഏൽപ്പിച്ചു. അതിന്റെ ഭാഗമായി ചില പാരിതോഷികങ്ങളും അദ്ദേഹം വാഗ്ദാനം ചെയ്തിരുന്നു. ഈ ദൗത്യം വളരെ ഭംഗിയായി നിറവേറ്റിയത് അറിഞ്ഞ ശേഷം, ഗ്രീക്ക് സയൻസിന്റെ ആരാധകനായിരുന്ന ഖലീഫ മഅ്മൂൻ ഹുനയ്ൻ ബിൻ ഇസ്ഹാഖിനെ ബൈത്തുൽ ഹിക്മയിൽ വരുന്ന ഗ്രീക്ക്-സുറിയാനി ഗ്രന്ഥങ്ങളുടെ അറബിക് വിവർത്തനങ്ങളുടെ മേൽനോട്ടം വഹിക്കാനായി ചുമതലപ്പെടുത്തി. ഇസ്‍ലാമിക വൈഞ്ജാനിക വിപ്ലവത്തിന് ഈ നിയമനം ഒരു തുടക്കമാവുകയായിരുന്നു.

ഗ്രീക്ക് ഗ്രന്ഥങ്ങള്‍ സുറിയാനിയിലേക്കും അറബിയിലേക്കും വിവർത്തനം ചെയ്തത് കൊണ്ടുതന്നെ, 'മുതർജിമുല്ലുഗതൈൻ '(ദ്വൈഭാഷാ വിവർത്തകൻ) എന്ന വിശേഷണവും അദ്ദേഹത്തിനുണ്ട്. ഒരു പണ്ഡിതനെന്ന നിലക്കും വിവർത്തകനെന്ന നിലക്കും ഹുനൈനെ മറ്റുള്ളവരിൽ നിന്നും വ്യതിരിക്തനാക്കുന്നത് പ്രധാനമായും രണ്ടു ഘടകങ്ങളാണ്, അദ്ദേഹത്തിന്റെ വിവർത്തനത്തിലെ മെത്തഡോളജിയും സ്വന്തമായി രചിച്ച വൈദ്യ പുസ്തകങ്ങളും.

വിവർത്തനങ്ങൾ

നിരവധി വിവർത്തകർ മുമ്പും തുടർന്നും വന്നെങ്കിലും ഹുനൈൻബിൻ ഇസ്ഹാഖും ശിഷ്യന്മാരും വിവർത്തനകലക്ക് നൽകിയ സംഭാവനകൾ അതുല്യമായി തന്നെ ഇന്നും തുടരുന്നു. തനിക്ക് മുമ്പ് വരെ തുടർന്നുപോന്നിരുന്ന വിവർത്തന രീതി തന്നെ അദ്ദേഹം പരിഷ്കരിച്ചു. സുറിയാനിയിലും അറബിയിലും കൃതികൾ വിവർത്തനം ചെയ്യാൻ കഴിവുള്ള ഒരു കൂട്ടം വിദ്യാർത്ഥികളെ അദ്ദേഹം പരിശീലിപ്പിച്ചു. അദ്ദേഹത്തിന്റെ സഹോദരപുത്രന്‍ ഹുബൈസ് അറബിയിലും മകൻ ഇസ്ഹാഖ് സുറിയാനിയിലും പ്രത്യേകം പ്രാഗല്‍ഭ്യം തെളിയിച്ചവരായിരുന്നു.

ഇബ്നു ഇസ്ഹാഖ് തന്നെ പറയുന്ന പ്രകാരം അദ്ദേഹം ഗാലന്റെ തൊണ്ണൂറ്റിയഞ്ച് കൃതികൾ സുറിയാനിയിലേക്കും മുപ്പത്തിയൊമ്പതെണ്ണം അറബിയിലേക്കും വിവർത്തനം ചെയ്തിട്ടുണ്ട്. മനുഷ്യശരീരത്തെകുറിച്ച് ഗാലൻ എഴുതിയ ചില ഗ്രന്ഥങ്ങൾ നഷ്ടപ്പെട്ടിരുന്നു. പ്രിൻസ്റ്റൻ യൂണിവേഴ്സിറ്റിയിലെ അറബിക്, പേർഷ്യൻ കയ്യെഴുത്തുപ്രതികളുടെ ഗാരറ്റ് ശേഖരണത്തിൽ അതേകുറിച്ചു പറയുന്ന ഗാലന്റെ ഏഴ് നഷ്ടപ്പെട്ട കൃതികള്‍, ഇബ്‌നു ഇസ്ഹാഖിന്റെ വിവർത്തനങ്ങളിലൂടെ സംരക്ഷിക്കപ്പെട്ടു.

ജിബ്രായിൽ ഇബ്നു ബഖ്തിയൂഷ്, യുഹന്ന ഇബ്ൻ മൂസവൈഹി, ബഖ്തിയൂഷ് ബിൻ ജിബ്രായിൽ, സക്കറിയ അത്തൈഫൂറി, ഷിരീഷ് ബിന്‍ കുർതുബ് തുടങ്ങിയ പ്രമുഖ നെസ്തോറിയൻ ക്രിസ്ത്യൻ ഡോക്ടർമാർക്കും പണ്ഡിതന്മാർക്കുമായി ഹുനൈൻ ബിൻ ഇസ്ഹാഖ്  കൃതികൾ സുറിയാനിയിലേക്ക് വിവർത്തനം ചെയ്തു കൊടുത്തു. ഖലീഫ മുതവക്കിലിന്റെ സെക്രട്ടറി അലി ഇബ്‌നുയഹ്‌യ, ഖലീഫ മുഅ്തസിമിന്റെ വസീർ മുഹമ്മദ് ബിൻ മാലിക്, അഹ്മദ് ഇബ്നുമൂസ, മുതവക്കിലിന്റെ കീഴിലെ ഈജിപ്ത് ഗവർണർ അഹ്മദ് ബിൻ മുഹമ്മദ് മുദാബിർ, മഅ്മൂന് കീഴിലുള്ള ഖുറാസാൻ ഗവർണർ ഇസ്ഹാഖ് ബ്‌നു ഇബ്രാഹിം അൽതാഹിരി തുടങ്ങി പല പ്രമുഖർക്ക് വേണ്ടിയും അറബിക് വിവർത്തനങ്ങളും നടത്തിയിരുന്നു.

ഹുനൈൻ ബിൻ ഇസ്ഹാഖ് ചെയ്ത വിവർത്തനങ്ങളുടെ ഭാഷാപ്രയോഗങ്ങൾ മറ്റുള്ളവരിൽ നിന്നും വ്യത്യസ്തവും സമഗ്രവുമായിരുന്നു. അതിന്റെ ഭാഗമെന്നോണം വൈദ്യഗ്രന്ഥങ്ങളുടെ വിവർത്തനത്തിനായി പുതിയൊരു അറബിക് നിഘണ്ഡുരചന തന്നെ അദ്ദേഹം നടത്തിയിരുന്നു. ഗ്രീക്ക്, പേർഷ്യൻ, സുറിയാനി ഭാഷകളിലെ പല വാക്കുകൾക്കും തത്തുല്യമായ അറബിക് പദങ്ങൾ ലഭ്യമായിരുന്നില്ല. അവയെ ലിപ്യന്തരണം (transliteration) ചെയ്യുന്നതിന് പകരം അറബിയിൽ പുതിയ സാങ്കേതിക പ്രയോഗങ്ങൾ രൂപപ്പെടുത്തുകയാണ് അദ്ദേഹം ചെയ്തത്. ഈ പ്രയോഗവത്കരണത്തിലൂടെ ഇസ്‍ലാമിക ഭരണത്തിന്റെ സുവർണ കാലഘട്ടത്ത് അറബിക്ക് ആഗോള മെഡിക്കൽ രംഗത്ത് ഒരു പ്രമാദമായ സ്ഥാനം നൽകാൻ അദ്ദേഹത്തിന് സാധിച്ചു. അദ്ദേഹത്തിന്റെ 'കിതാബുൻ ഫിന്നഹ്‍വി' എന്ന ഭാഷാ പുസ്തകം അതിനൊരു ഉദാഹരണമാണ്. അന്ന് വരെ പലരും അനുകരിച്ചുപോന്ന പദാനുപദ വിവർത്തനത്തെ നിരാകരിച്ച് പുതിയൊരു രീതീശാസ്ത്രം രൂപപ്പെടുത്താനുള്ള ഉദ്യമങ്ങളുടെ ഭാഗമായിരുന്നു അത്. ഇതേക്കുറിച്ച് ഇബ്‌നു ജുൻജുൽ പറയുന്നത് ഇങ്ങനെയാണ്: 

"ഹിപ്പോക്രാറ്റസിൻ്റെയും ഗാലൻ്റെയും പുസ്തകങ്ങളുടെ അർത്ഥം ഏറ്റവും മികച്ച രീതിയിൽ വ്യക്തമാക്കുകയും സംഗ്രഹിക്കുകയും അവയെക്കുറിച്ചുള്ള തന്റെ നിഗമനങ്ങളും പ്രശ്നങ്ങളും വ്യക്തമായും സ്പഷ്ടമായും വിശദീകരിക്കുകയും ചെയ്തത് ഹുനൈൻ ബിൻ ഇസ്ഹാഖ് ആയിരുന്നു" (ത്വബഖാത്തുൽ ഹുക്മാ വൽ അതിബ്ബാ - 65). 

താന്‍ തന്നെ മുമ്പ് വിവർത്തനം ചെയ്ത ഗ്രന്ഥങ്ങളിൽ കാലക്രമേണ മാറ്റം വരുത്താനും അദ്ദേഹത്തിന് മടിയില്ലായിരുന്നു. ഗാലന്റെ ഗ്രന്ഥത്തിനെഴുതിയ ഒരു വിവർത്തനത്തിൽ അദ്ദേഹം പറയുന്നു: "ചെറുപ്പത്തിൽ ഞാനിത് വികലമായ ഒരു ഗ്രീക്ക് കയ്യെഴുത്ത്പ്രതിയിൽ നിന്നാണ് പരിഭാഷപ്പെടുത്തിയിരുന്നത്. പിന്നീട് എന്റെ നാല്പത്തിയാറാം വയസ്സിൽ ശിഷ്യൻ ഹുബാസിഷ് അതിലെ ചില തെറ്റുകൾ തിരുത്താൻ ആവശ്യപ്പെട്ടു. ഇതിന്റെ കൃത്യമായ ചില ഗ്രീക്ക് കൈയെഴുത്തുപ്രതികൾ അവൻ ശേഖരിച്ചിരുന്നു. അവ സമാഹരിച്ച് സുറിയാനി കൈയെഴുത്തുപ്രതിയിലും മറ്റു വിവർത്തനങ്ങളിലും ഞാൻ മാറ്റം വരുത്തി. 

'അസ്നാഫുൽ ഹിംയാത്', 'അൽകുവത്വാബീഗിയ്യ' എന്നീ പ്രമുഖ ഗ്രന്ഥങ്ങൾ വിവർത്തനം ചെയ്തത്, അദ്ദേഹത്തിന് പതിനേഴു വയസ്സുള്ളപ്പോഴായിരുന്നു. അവയിൽ ചിലത് അദ്ദേഹം തന്നെ പിന്നീട് മാറ്റി വിവർത്തനം ചെയ്തു. അദ്ദേഹം ചെയ്ത വിവർത്തനങ്ങൾ അധികവും വൈദ്യശാസ്ത്രവുമായി ബന്ധപ്പെട്ടതായിരുന്നെങ്കിലും മറ്റു ചില ശാസ്ത്രങ്ങളിലെ ഗ്രന്ഥങ്ങളും വിവർത്തനം ചെയ്തതായി ചില ചരിത്രകാരന്മാർ രേഖപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട്. "തത്ത്വചിന്തയിൽ ഹുനൈൻ അരിസ്റ്റോട്ടിലിൻ്റെ ഡി ഇൻ്റർപ്രെറ്റേഷന്‍ (De Interpretatione) സുറിയാനിയിലേക്കും മകൻ ഇസ്ഹാഖ് ആ കൃതി അറബിയിലേക്കും വിവർത്തനം ചെയ്തിട്ടുണ്ട്. ഹുനൈൻ ഹിപ്പോക്രാറ്റസിൻ്റെ പന്ത്രണ്ടിലധികം പുസ്തകങ്ങളും ഗാലൻ്റെ നൂറിലധികം പുസ്തകങ്ങളും വിവർത്തനം ചെയ്തു.

രചനകൾ

നേത്രവൈദ്യൻ കൂടിയായിരുന്ന ഹുനൈൻ ബിൻഇസ്ഹാഖ് വിവർത്തനങ്ങൾക്ക് പുറമെ സ്വന്തമായി പുസ്തകങ്ങൾ രചിക്കുകയും അറബിക് മെഡിക്കൽ കരിക്കുലം തയ്യാറാക്കുകയും ചെയ്തിരുന്നു. അദ്ദേഹം രചിച്ച 'അൽഅഷർ മഖാലാത്ത് ഫിൽ അയ്ൻ (ten treatises on the eye) നേത്രശാസ്ത്രത്തിലെ ആദ്യകാല ഗ്രന്ഥങ്ങളിലൊന്നാണ്. ഇത് കൂടാതെ അദ്ദേഹം രചിച്ച 'മസാഇൽ ഫി തിബ്ബ് (questions on the medicals), മസായിൽ ഫിൽ ഐൻ (questions on the eye) തുടങ്ങിയ ഒറിജിനൽ രചനകളും ഹുനൈൻ ബിൻ ഇസ്ഹാഖിന് പശ്ചിമേഷ്യയിലും പടിഞ്ഞാറൻ ലോകത്തും ഒരു പോലെ ഖ്യാതി നേടിക്കൊടുത്തു. ഈ രണ്ട് കൃതികളും പിന്നീട് ലാറ്റിനിലേക്ക് വിവർത്തനം ചെയ്യപ്പെടുകയും പാരീസ്, ബൊളോണിയ, പാദുവ തുടങ്ങിയ പടിഞ്ഞാറൻ നഗരങ്ങളിലെ മെഡിക്കൽ സ്കൂളുകളിലെ പാഠ്യപദ്ധതിയുടെ ഭാഗമാകാവുകയും ചെയ്തു.

ഗാലന്റെ ആർസ് പർവ ഗലേനി (Ars Parva Galeni) എന്ന ഗ്രന്ഥത്തിന് അദ്ദേഹമെഴുതിയ ആമുഖം മെഡിക്കൽ രംഗത്ത് പ്രസിദ്ധമാണ്. ഇസഗോഗെ ജോഹാനിത്തി (Isagoge Johanniti) എന്ന പേരിൽ ലാറ്റിനിലേക്ക് വിവർത്തനം ചെയ്യപ്പെട്ട ഈ ആമുഖശകലം കാരണമായി മധ്യ കാല യൂറോപ്പിൽ ഇബ്നു ഇസ്ഹാഖ് പ്രശസ്തനായി. ആർട്ടിസെല്ല (Articella) എന്ന ഗ്രന്ഥശേഖരത്തിൽ ഈ ആമുഖം ഉൾപ്പെടുത്തിയിരുന്നു. പതിമൂന്നാം നൂറ്റാണ്ടിനും പതിനാറാം നൂറ്റാണ്ടിനും ഇടയിൽ ലോകത്തെ മെഡിക്കൽ പഠനരംഗത്ത് വ്യാപകമായി പാഠപുസ്തകമായും റെഫറൻസായും ഉപയോഗിക്കപ്പെട്ട മെഡിക്കൽ ഗ്രന്ഥങ്ങളെ ഉൾകൊള്ളിച്ചതാണ് ആർട്ടിസെല്ല. ക്ലാസിക്കൽ ഗ്രീക്ക് വൈദ്യശാസ്ത്രത്തിന്റെ ഒരു സമഗ്ര വിവരണം എന്ന നിലക്കായിരുന്നു യോനീത്യുസ് (അല്ലെങ്കിൽ ജോണിതീയൂസ്) എന്ന പേരിൽ യൂറോപ്പിൽ അറിയപ്പെടുന്ന ഹുനൈൻ ബിൻഇസ്ഹാഖ് ഈ വർക്ക് ചെയ്തത്. പക്ഷെ, ഗാലന്റെ അർസ് പർവ ഗലേനി അടിസ്ഥാനമാക്കിയാണ് ഇത് രചിച്ചത് എന്ന കാരണത്താൽ പഠനം ആർസ് പർവ ഗലേനിക്കൊരു ആമുഖം (Isagoge Johanniti) എന്ന പേരിലാണ് അറിയപ്പെട്ടത്. ഈ ആമുഖത്തെ അധികരിച്ചാണ് ശേഖരത്തിലെ  മറ്റു രചനകൾ വരുന്നത്.

നേത്രശാസ്ത്ര മേഖലയിൽ ഒതുങ്ങാതെ പ്രായമായവരുടെ ഭക്ഷണക്രമം, സുഖം പ്രാപിക്കുന്ന രോഗികളുടെ ഭക്ഷണക്രമം, വിവിധ പ്രതിവിധികൾ, ലക്ഷണങ്ങൾ, പൾസ്, പനി, മൂത്രം, കുളി, ശുചിത്വം, പുരാതന തത്ത്വചിന്തകരുടെയും വൈദ്യശാസ്ത്രജ്ഞരുടെയും കഥകൾ തുടങ്ങിയ പൊതുതത്വങ്ങളെ കുറിച്ചും തന്റെ ഗ്രന്ഥങ്ങളിൽ പരാമര്‍ശിക്കാൻ അദ്ദേഹം ശ്രമിച്ചിരുന്നു. അറേബ്യൻ സംസ്കാരത്തെ കുറിച്ച് പറയുന്ന ആദ്യകാല ഗ്രന്ഥങ്ങളിൽ തന്നെ ഹുനൈൻ ബിൻ ഇസ്ഹാഖിന്റെ രചനകൾ ഇടം പിടിച്ചിരുന്നു. ഇബ്നു നദീമിന്റെ 'ഫിഹ്റസ്തി'ൽ ഹുനൈൻ ബിൻ ഇസ്ഹാഖ് സ്വന്തമായി മുപ്പത് പുസ്തകങ്ങളും ഇബ്നു അബീ ഉസൈബഅയുടെ 'ഉയൂനുൽ അമ്പാഅി'ൽ നൂറ്റിപ്പതിനൊന്നു പുസ്തകങ്ങളും രചിച്ചതായി രേഖപ്പെടുത്തുന്നുണ്ട്.

മഅ്മൂന്റെ മരണശേഷം, അൽ മുഅ്തസിം ബില്ല, അൽ വാസിഖ് ബില്ല എന്നീ ഖലീഫമാരുടെയും പ്രീതി അദ്ദേഹം നേടി. മുതവക്കിലിന്റെ കാലത്ത് പ്രതാപത്തിന്റെ കൊടുമുടിയിൽ എത്തിയ അദ്ദേഹം വൈദ്യശാസ്ത്രത്തിൽ കൂടുതൽ മികവ് പുലർത്തുകയും ഖലീഫ അദ്ദേഹത്തെ പ്രധാന വൈദ്യനായി നിയമിക്കുകയും ചെയ്തു. ഖലീഫ മുതവക്കിലിന് കീഴിൽ ഇബ്‌നു ഇസ്ഹാഖ് ഒരു വിവർത്തകനെന്ന നിലയിലും വൈദ്യശാസ്ത്രജ്ഞനെന്ന നിലയിലും തിളങ്ങി നിന്നിരുന്നു. പക്ഷെ തന്റെ ചില ക്രിസ്ത്യൻ സഹപ്രവർത്തകർക്ക് അദ്ദേഹത്തോടുണ്ടായിരുന്ന അസൂയ കാരണം, ഖലീഫക്ക് അദ്ദേഹത്തക്കുറിച്ച് അവിശ്വാസം തോന്നാന്‍ കാരണാക്കുകയും അതോടെ പല പ്രതികൂല സാഹചാര്യങ്ങൾ നേരിടേണ്ടിവരികയും ചെയ്തു. 

ഒരിക്കൽ ശത്രുവിന് വിഷം തയ്യാറാക്കാൻ ഖലീഫ മുതവക്കിൽ അദ്ദേഹത്തോട് ആവശ്യപ്പെട്ടു. നല്ലൊരു പാരിതോഷികം വാഗ്ദാനവും ചെയ്തു. അത് നിരസിച്ചത് കാരമം അദ്ദേഹം ഒരു വർഷത്തേക്ക് തടവിലാക്കപ്പെട്ടു. കുറച്ചു കാലത്തിന് ശേഷം വീണ്ടും ഖലീഫയുടെ മുമ്പാകെ കൊണ്ടുവരികയും കൽപ്പന അനുസരിച്ചില്ലെങ്കിൽ വധശിക്ഷ വിധിക്കുമെന്ന് ഭീഷണിപ്പെടുത്തുകയും ചെയ്തു. ഹുനൈൻ ബിൻ ഇസ്ഹാഖ് ഇപ്രകാരം മറുപടി പറഞ്ഞു: “എന്റെ മതവും തൊഴിലും അത് വിലക്കുന്നു. ശത്രുവിനോട് പോലും നല്ല രീതിയിൻ പെരുമാറാനാണ് എന്റെ മതം കല്പിക്കുന്നത്. ജനങ്ങളുടെ നന്മക്ക് വേണ്ടി പ്രവർത്തിക്കാനാണ് എന്റെ തൊഴിലും പറയുന്നത്, കൊല ചെയ്യാനല്ല”. 

മുസ്‍ലിം ചരിത്രകാരനായ ഇബ്നു അബീഉസൈബ വിവരിച്ച ഈ സംഭവം ഹുനൈന്റെ ദൃഢവും അചഞ്ചലവുമായ ധാർമിക ബോധത്തെയാണ് വെളിവാക്കുന്നത്. അദ്ദേഹം ഏറ്റെടുത്ത ഉടമ്പടിയിൽ വിശ്വസ്തനായ ഒരു ഡോക്ടറായിരുന്നു ഹുനൈൻ ("ഹിപ്പോക്രാറ്റസിൻ്റെ പ്രതിജ്ഞ" എന്ന് പേരിട്ടാണ് ഈ ഉടമ്പടിയെ പൊതുവെ വിളിക്കാറ്). ഇത് കേട്ട ഖലീഫ മാപ്പ് ചോദിക്കുകയും ഇതൊരു പരീക്ഷണമായി നടത്തിയതായിരുന്നുവെന്ന് ശേഷം അദ്ദേഹത്തെ അറിയിക്കുകയും ചെയ്തുവെന്നും ചരിത്രത്തില്‍ കാണാം. 

വെല്ലുവിളികൾ പിന്നെയും തുടർന്നു. എ.ഡി 854ൽ, കന്യാമറിയം കുഞ്ഞിനെ താലോലിച്ചു നിൽക്കുന്ന ഒരു ചിത്രത്തെ അപമാനിച്ചു എന്നാരോപിച്ച് അദ്ദേഹത്തിന്റെ ചില ക്രിസ്ത്യൻ സഹപ്രവർത്തകർ ഹുനൈനിനെതിരെ മതനിന്ദയാരോപണം നടത്തി ഖലീഫയോട് പരാതിപ്പെട്ടു. ഇതേ തുടർന്ന് അദ്ദേഹം വീണ്ടും ജയിലിൽ അടക്കപ്പെടുകയും ചാട്ടവാർ കൊണ്ട് പ്രഹരമേൽക്കപ്പെടുകയും ചെയ്തു. ശിക്ഷ നീണ്ടു പോകവേ ഭക്ഷണനിരോധനവും പുസ്തകനിരോധനവും അദ്ദേഹത്തിന്റെ മേൽ ഖലീഫ ഏർപ്പെടുത്തി. ഇത് അദ്ദേഹത്തെ കൂടുതൽ വിഷമത്തിലാക്കി. കുറച്ചു മാസങ്ങൾക്ക് ശേഷം ഖലീഫയുടെ വിശ്വസ്തത നേടിയെടുത്ത ഹുനൈന് ഖലീഫയുടെ ഭാഗത്തു നിന്നും കൂടുതൽ ആദരവും പാരിതോഷികങ്ങളും ലഭിച്ചു. തന്നെ ചതിച്ച സഹയാത്രികർക്ക് അദ്ദേഹം മാപ്പ് നൽകിയെങ്കിലും ഖലീഫ അവരുടെ മേൽ പിഴ ചുമത്തുകകയും അവരെ നാട് കടത്തുകയും ചെയ്തു. 

ജയില്‍ മോചിതനായി തിരിച്ചെത്തിയ ഹുനൈൻ ബിൻ ഇസ്ഹാഖ് വിവർത്തനം പുനരാരംഭിച്ചു. പിന്നീട് കാര്യമായ പ്രതിസന്ധികളൊന്നും അദ്ദേഹത്തിന് നേരിടേണ്ടി വന്നില്ല. മകൻ ഇസ്ഹാഖ് ബിൻ ഹുനൈൻ, സഹോദരപുത്രന്‍ ഹുബൈസ്, ഈസ ബിൻ യഹ്‍യ, മൂസ ബിൻഖാലിദ് എന്നിവരടങ്ങുന്ന ചില ശിഷ്യന്മാരുടെ സഹായത്തോടെ ഹുനൈൻ ബിൻ ഇസ്ഹാഖ് മരണം വരെ വിവർത്തനവുമായി മുന്നോട്ടുപോയി. ഖലീഫ മുഅ്തമിദിന്റെ കാലത്ത് എ.ഡി 873 ലാണ് അദ്ദേഹം മരണപ്പെടുന്നത്.

ഹിപ്പോക്രാറ്റസ്, ഗാലൻ, പോൾ ഓഫ് ഏജീന, ടോളമി, യൂക്ലിഡ്, അരിസ്റ്റോട്ടില്‍, പ്ലാറ്റോ എന്നിവരുടെ വലിയൊരു ശതമാനം കൃതികളും ഹുനൈൻ ബിൻ ഇസ്ഹാഖിന്റെ കരങ്ങളിലൂടെ അറബിയിലേക്ക് വിവർത്തനം ചെയ്യപ്പെട്ടതോടെ അറബ് വിദ്യാർത്ഥികൾക്ക് അവ പുതിയ വാതായനങ്ങൾ തുറന്നുകൊടുത്തു. വൈദ്യനായും ഭാഷാപണ്ഡിതനായും അധ്യാപകനായും അദ്ദേഹം മധ്യ ഇസ്‍ലാമിക കാലഘട്ടത്തിൽ ജ്വലിച്ചു നിന്നു.