Islamonweb

ക്രിസ്താബ്ദം 1226 മുതൽ  1670 വരെ പശ്ചിമാഫ്രിക്ക ഭരിച്ചിരുന്ന സാമ്രാജ്യമാണ് മാലി. അറ്റ്ലാന്റിക് മുതൽ  ഇന്നത്തെ സെനഗൽ, മൗരിട്ട്യാനിയ, ഗിനിയ, ഐവറികോസ്റ്റ്, ഗാംബിയ, ബുർക്കിനാഫാസോ, നൈജർ ഉൾപ്പെടെയുള്ള  രാജ്യങ്ങളിലായി 2000 മൈലോളം വ്യാപിച്ചു കിടന്നിരുന്ന മാലി സാമ്രാജ്യത്തിൽ 4000ത്തിൽ പരം നഗരങ്ങളുണ്ടായിരുന്നു.    സൺഡിയാറ്റ കീന്ന ആണ് ഇതിന്റ സ്ഥാപകൻ. രാജാവ് എന്നർത്ഥമുള്ള 'മൻസ' എന്ന സ്ഥാനപ്പേരിലായിരുന്നു മാലി രാജാക്കന്മാർ അറിയപ്പെട്ടിരുന്നത്. ഇതിലെ പ്രധാന രാജാവായിരുന്നു സുൽത്താൻ മൻസ മൂസ (1280-1337).

മാതാവായ 'കൻകു' വിലേക്ക് ചേർത്തി 'കൻകു മൂസ' എന്നും, 'കൻഞ്ച മൂസ',  'മൂസ കെയ്ത',  'കൻകു മൂസ കെയ്ത' എന്നുമെല്ലാം  വിളിക്കപ്പെടാറുണ്ട്.   അദ്ദേഹത്തിന്റെ അപരനാമം ശറഫുദ്ദീൻ എന്നാണ്. മുഖം വിശാലമായ, മൂക്ക് ചപ്പിയ, നല്ല ആകാരവടിവുള്ള, ബുദ്ധിശാലിയും ധർമ്മിഷ്ഠനുമായ ഒരു ദൈവഭക്തനായിരുന്നു മൻസ മൂസ. കർമ ശാസ്ത്രത്തിൽ  മാലികി മദ്ഹബായിരുന്നു അദ്ദേഹം പിന്തുടർന്നിരുന്നത്. പിതാവായിരുന്ന അബൂബക്കർ രണ്ടാമനും നല്ല ഭരണാധികാരിയും ഭക്തനുമായിരുന്നു. അങ്ങനെയിരിക്കെയാണ് അദ്ദേഹം മതപ്രബോധനം ആഗ്രഹിക്കുന്നതും തന്റെ മകനായ മൂസയെ ഭരണമേൽപ്പിച്ചുകൊണ്ട് ഒരു സംഘത്തോടൊപ്പം കടൽയാത്രക്കൊരുങ്ങുന്നതും. പിന്നീട് അദ്ദേഹം മാലിയിലേക്ക് തിരിച്ചുവന്നില്ല. ഈയൊരു സാഹചര്യത്തിലാണ് മാലിയുടെ പത്താമത്തെ സുൽത്താനായി മൻസ മൂസ അവരോധിക്കപ്പെടുന്നത്.

മൻസ മൂസയുടെ ഭരണകാലം വളരെ സമൃദ്ധി നിറഞ്ഞതായിരുന്നു. ഇക്കാലത്ത് ധരാളം സ്ഥലങ്ങൾ കീഴടക്കുകയും അവിടെയെല്ലാം ഇസ്‍ലാം വ്യാപിപ്പിക്കുകയും പള്ളികൾ പണിയുകയും മാലികീ മദ്ഹബിലെ ധരാളം പണ്ഡിതരെ മാലിയിലേക്ക് കൊണ്ടുവരികയും ചെയ്തു. അദ്ദേഹമാണ്  പശ്ചിമാഫ്രിക്കയിൽ വിദ്യാഭ്യാസ വിപ്ലവം തീർക്കുന്നത്. പല രാജ്യങ്ങളിൽനിന്നുമായി ആയിരങ്ങൾ അങ്ങോട്ടെത്തിയിരുന്നു.

മൻസ മൂസ തന്റെ സാമ്രാജ്യപരിധിയിൽ 'മഗദുഖ്' എന്ന പേരിൽ വലിയൊരു കൊട്ടാരം പണിതിരുന്നു. പൂർണമായും എബോണി എന്ന മരത്താലായിരുന്നു അത് നിർമ്മിക്കപ്പെട്ടിരുന്നത്. കൂടെ ബൻബി എന്നു വിളിക്കപ്പെട്ടിരുന്ന, ആനക്കൊമ്പുകളാൽ പണിത സിംഹാസനവും ആ കൊട്ടാരത്തിലുണ്ടായിരുന്നു.  രാജാവ് യാത്ര കഴിഞ്ഞെത്തിയാൽ സമൂഹമധ്യേ കിരീടം ചാർത്തുകയും തല മുഴുവൻ അതുകൊണ്ട് ചുറ്റുകയും മേളയും വീണയും ആലപിക്കുകയും ചെയ്യും. അതിഥികൾ വന്നാൽ ആതിഥേയന്റെ തലയിലെ തലപ്പാവ് ഊരി തലക്കുമീതെ വെണ്ണീർ വിതറിയാണ് സ്വീകരിക്കാറുണ്ടായിരുന്നത്. രാജസദസ്സിലേക്ക് കടക്കുമ്പോൾ ചെരിപ്പൂരി കയ്യിൽ പിടിക്കലും ആചാരമാണ്. ഇതൊക്കെ  ലംഘിക്കുന്നത് ജീവഹാനിക്കു തന്നെ കാരണമാവാം. ഇങ്ങനെ തുടങ്ങി വിചിത്രമായ പല ആചാരങ്ങളും അവിടെ നിലനിന്നിരുന്നു.

ആഗോളബന്ധങ്ങൾ

മൻസ മൂസയുടെ സമകാലികനായിരുന്നു മംലൂക്കി സുൽത്താനായിരുന്ന മുഹമ്മദ്‌ ബിൻ ഖലാഊൻ അസ്വാലിഹി. മൂസയുടെ നാൽപതാമത്തെ വയസ്സിലാണ് അവർ തമ്മിൽ കണ്ടുമുട്ടുന്നത്. അദ്ദേഹവുമായി വലിയ ബന്ധമായിരുന്നു മൻസ മൂസക്ക്. തന്റെ ഹജ്ജ് യാത്ര കഴിഞ്ഞിട്ടും ധാരാളം കിതാബുകൾ, കത്തുകൾ, സമ്മാനങ്ങൾ തുടങ്ങി പലതും പരസ്പരം കൈമാറാൻ മാത്രം അവർ തമ്മിലുള്ള ആത്മബന്ധം വികസിച്ചു. മൻസ മൂസക്ക് മംലൂക്ക് സുൽത്താന്മാരുടെ കത്തുകൾ വായിക്കാനും  മറുപടികൾ എഴുതാനും പ്രത്യേക സംഘം തന്നെ ഉണ്ടായിരുന്നു.

അന്നത്തെ മൊറോക്കോ സുൽത്താനായിരുന്ന  അബൂഹസൻ അൽമാറിനിയുമായും മൂസക്ക് വലിയ ബന്ധമായിരുന്നു.  ധാരാളം സമ്മാനങ്ങൾ അവർ തമ്മിൽ കൈമാറിയിരുന്നു. മൂസയുടെ പിൻഗാമി മകൻ മൻസ മാഗാനുമായും അമ്മാവൻ മൻസ സുലൈമാനുമായും ആ ബന്ധം തുടർന്നു. മാരിനിഡ്  രാജാവായ (Marinid Sultanate) അബി ഹസൻ അലിയും അദ്ദേഹത്തിന്റെ സമകാലികനാണെന്ന് കരുതപ്പെടുന്നു.

ഹജ്ജ് യാത്ര

മൻസ മൂസയുടെ ഹജ്ജ് യാത്ര ചരിത്രത്തിൽ പ്രസിദ്ധമാണ്. മാലി സാമ്രാജ്യത്തിൽ ആദ്യമായി ഹജ്ജിന് പോയത് സുൽത്താൻ സാഫൂറായിരുന്നു. പിന്നീട് മൻസ വലിയ്യ് മുതൽ മൻസ സകുറ വരെ ധാരാളം സുൽത്താന്മാർ ഹജ്ജ് യാത്ര നടത്തി. 

യഥാർത്ഥത്തിൽ, മൻസ മൂസ തീർത്ഥാടത്തിന് പോകാൻ കാരണം ഒരു കൊലപാതകമാണ്. ഭരണഘടനയുമായി ബന്ധപ്പെട്ടൊരു വിഷയത്തിൽ തെറ്റുണ്ടായതിനെ തുടർന്ന് തന്റെ മാതാവായ 'നാനാ കൻകു'വിനെ കൊല്ലേണ്ടിവന്നു. ശേഷം, അദ്ദേഹം വളരെ ദുഃഖിക്കുകയും പരലോക ശിക്ഷയോർത്ത് പശ്ചാത്തപിക്കുകയും മാതാവിന്റെ പേരിൽ ധാരാളം ദാനധർമ്മങ്ങൾ നിർവഹിക്കുകയും കാലങ്ങളോളം നോമ്പ് അനുഷ്ഠിക്കുകയും ചെയ്തു. അവസാനമായി, അക്കാലത്തെ മതപണ്ഡിതരുടെ ആശീർവാദത്തോടെ അവിടന്ന് ഹജ്ജ് നിർവഹിക്കാനും തീരുമാനിച്ചു. (താരീഖുൽ ഫത്താശ്, 33).

അങ്ങനെ അദ്ദേഹം യാത്രക്കൊരുങ്ങി. പോകുന്ന വഴിയിൽ ദാനധർമ്മങ്ങൾ നിർവഹിക്കുവാനും പള്ളികൾ പണിയാനുമൊക്കെയായി നൂറോളം ഒട്ടകങ്ങൾക്ക് ചുമക്കാന്‍ മാത്രമുള്ള സ്വർണം അദ്ദേഹം തന്റെ യാത്രയിൽ കരുതി. ഭാര്യ 'അനാർ കുൻത്ത'യും അഞ്ഞൂറോളം സേവകന്മാരും ആയിരത്തോളം പട്ടാളഭടന്മാരും നവാബുമാരും അമീറന്മാരും മറ്റു പൗരപ്രമുഖരുമടങ്ങിയ വലിയൊരു സംഘമായിരുന്നു യാത്രയിൽ രാജാവിനെ അനുഗമിച്ചത്.

1324 നായിരുന്നു യാത്രയുടെ തുടക്കം. അൽജീരിയയിലെ തുഅത്ത്, ലിബിയയിലെ ഗദാമിസ് വഴിയായിരുന്നു സഞ്ചാരം. ഹിജ്‌റ 724 ൽ മിസ്റിൽ പ്രവേശിച്ചു. നൈൽ നദിയുടെ പടിഞ്ഞാറെ കരയിലായിരുന്നു അദ്ദേഹം ആദ്യമായി ഇറങ്ങിയത്. തുടർന്ന്, അവിടത്തെ അമീറിന്റെ കീഴിൽ രാജകീയമായി മൂന്നുദിവസം തങ്ങി. പിന്നീട് കിഴക്ക് ഭാഗത്തേക്ക്‌ നീങ്ങി. അവിടെ വെച്ചാണ് അന്നത്തെ മിസ്ർ ഗവർണറായിരുന്ന അബൂ ഹസൻ ബിൻ അമീർ ഹാജിബിനെ കണ്ടുമുട്ടുന്നതും ബന്ധം സ്ഥാപിക്കുന്നതും. മാലി മുതൽ മിസ്ർ വരെയുള്ള യാത്രക്കിടയിൽ ധാരാളം പള്ളികൾ അദ്ദേഹം സ്ഥാപിച്ചതായി കാണാം. ഇതിനായി പ്രത്യേക നിർമാതാക്കൾ തന്നെ കൂടെയുണ്ടായിരുന്നു.

മൻസ മൂസ മിസ്റിലെത്തിയതറിഞ്ഞ് അന്നത്തെ മംലൂക്കി സുൽത്താനായിരുന്ന മുഹമ്മദ്‌ ബിൻ ഖലാഊൻ തന്റെ സേവകനായ മഹ്മന്ദറിനെ അവരെ കൂട്ടിക്കൊണ്ടുവരാൻ കല്പിച്ചു. എന്നാൽ മൻസ മൂസ ആ ക്ഷണം നിരസിച്ചു. താൻ ഹജ്ജിന് വന്നതാണെന്നും ഇവിടെ രാഷ്ട്രീയം ആഗ്രഹിക്കുന്നില്ലെന്നും പറഞ്ഞ് മറുപടിയയച്ചു. എന്നാൽ കാര്യം മറ്റൊന്നായിരുന്നു. അന്നത്തെ മംലൂക്കി സുൽത്താന്റെ സന്നിധിയിൽ ആരുവന്നാലും രാജാവിന് മുമ്പിൽ സുജൂദ് ചെയ്തേ കടക്കാവൂയെന്നത്  ആചാരമായിരുന്നു. സർവ്വശക്തനായ റബ്ബിന്റെ മുന്നിലല്ലാതെ താൻ തലകുനിക്കില്ല എന്ന ദൃഢനിശ്ചയമാണ് മൻസാ മൂസയെ ഇതിൽ നിന്നും തടഞ്ഞത്. എന്നാൽ സുൽത്താന്റെയും മന്ത്രിമാരുടെയും ശക്തമായ സമ്മർദ്ദം  കാരണം അദ്ദേഹത്തിന് മംലൂക്കി സുൽത്താന്റെ സന്നിധിയിൽ  പോകേണ്ടിവന്നു. അങ്ങനെ അദ്ദേഹം രാജസന്നിധിയിൽ പ്രവേശിച്ചപ്പോൾ രാജാവ് സുജൂദ് ചെയ്യാൻ ആവശ്യപ്പെട്ടു. എന്നാൽ ഞാനൊരു പുണ്യകർമത്തിനു വന്നതാണെന്നും എനിക്കിത് ചെയ്യാൻ പറ്റില്ലെന്നും ഇത് ദീനിൽ വലിയ തെറ്റാണെന്നുമൊക്കെ ആവർത്തിച്ച് അദ്ദേഹം വാദിച്ചെങ്കിലും  ഫലമുണ്ടായില്ല. അവസനം മന്ത്രിമാർ നിർബന്ധിച്ചപ്പോൾ 'ഞാൻ സുജൂദ് ചെയ്യുന്നത് റബ്ബിനാണ്' എന്ന് പറഞ്ഞുകൊണ്ട് അദ്ദേഹം സുജൂദ് ചെയ്തു. ഈ സംഭവത്തെകുറിച്ച് പണ്ഡിതര്‍ക്കിടയില്‍ അനേകം അഭിപ്രായാന്തരങ്ങള്‍ കാണാവുന്നതാണ്.

യാത്രക്കിടയിലുണ്ടായ ധാരാളം രസകരമായ സംഭവങ്ങൾ ചരിത്രകാരന്മാർ വിവരിക്കുന്നുണ്ട്. അവയിലൊന്ന് ഇബ്നു ബത്തൂത വിവരിക്കുതിങ്ങനെയാണ്: "മൻസ മൂസയുടെ കൂടെ ബെയ്ദാനിലെ ഒരു ഖാദിയുമുണ്ടായിരുന്നു. അബുൽ അബ്ബാസ് ദുക്കാലിയെന്നായിരുന്നു അദ്ദേഹത്തിന്റെ പേര്. സുൽത്താൻ അദ്ദേഹത്തിന് 4000 ദിർഹം സമ്മാനിക്കുകയുണ്ടായി. ശേഷം, സുഡാനിലെ മീമ എന്നിടത്തെത്തിയപ്പോൾ അത് നഷ്ട്ടപ്പെട്ടുവെന്ന് ഖാദി പരാതി പറഞ്ഞു. ഉടനെ സുൽത്താൻ അവിടെത്തെ അമീറിനെ വിളിച്ച് വേഗം കണ്ടെത്താനും ഇല്ലെങ്കിൽ വധിക്കുമെന്നും ഭീഷണിപ്പെടുത്തി. പരിഭ്രാന്തനായ അമീർ പലയിടത്തും അന്വേഷിച്ചെങ്കിലും നിരാശയായിരുന്നു ഫലം. അവസാനം, ഖാദിയുടെ കൂടാരത്തിൽ കയറി അദ്ദേഹത്തിന്റെ രണ്ട് സേവകരെ ചോദ്യം ചെയ്തപ്പോൾ അവരിലൊരാൾ ഖാദിക്ക് പണം നഷ്ട്ടപ്പെട്ടിട്ടില്ലെന്നും അദ്ദേഹം അത് കുഴിച്ചിട്ടതാണെന്നും മൊഴി നൽകി. അങ്ങനെ അയാൾ കുഴിച്ചിട്ട സ്ഥലം കാണിച്ചു കൊടുക്കുകയും അമീര്‍ വിടെനിന്ന് പണം കുഴിച്ചെടുക്കുകയും സുൽത്താനെ ഏൽപ്പിക്കുകയും ചെയ്തു.  വിവരങ്ങളെല്ലാമറിഞ്ഞ സുൽത്താൻ രോഷാകുലനാകുകയും ഖാദിയെ നാടുകടത്തുകയും ചെയ്തു. (രിഹ്‍ലത്തു ഇബ്നു ബത്തൂത, 246/2)

ഹിജാസിലേക്ക്

മിസ്റിൽ നിന്ന് മൻസ മൂസ നേരെ നീങ്ങിയത് ഹിജാസിലേക്കാണ്.  മക്കയിലെത്തിയ അദ്ദേഹവും സംഘവും ഹജ്ജ് നിർവഹിച്ചു. മസ്ജിദുൽ ഹറാമിന്റെ പടിഞ്ഞാറു ഭാഗത്തായി ഒരു വീടുണ്ടാക്കുകയും അവിടെവെച്ച് ധരാളം മാലിക്കി പണ്ഡിതരുമായി സംവദിക്കുകയുംചെയ്തു. പിന്നീട് മദീനയിലേക്ക് നീങ്ങി. പരിശുദ്ധ റൗദാ ശരീഫ് സിയാറത്തു ചെയ്തു. ഹിജാസിലെ കൊടും തണുപ്പ് താങ്ങാനാവാതെ അദ്ദേഹത്തിന്റെ പല അനുയായികളും മരിച്ചുവീണു. കുറച്ചു കാലം മദീനയിൽ തങ്ങി അദ്ദേഹം നാട്ടിലേക്കു മടങ്ങി. ഈ മടക്കയാത്രയിൽ അദ്ദേഹം മരിച്ചുവെന്നും, അതല്ല ശേഷം ഏഴ് വർഷം വരെ ജീവിച്ചിരുന്നു എന്നും അഭിപ്രായമുണ്ട്. 

മൻസ മൂസയുടെ ഹജ്ജ് യാത്രക്ക് ശേഷമാണ് മാലിയും അവിടുത്തെ സമ്പൽസമൃദ്ധിയും ലോക ശ്രദ്ധയാർജിക്കുന്നത്. എങ്കിലും, അമിതമായ സ്വർണഖനനവും അതിന്റ വിതരണവും കാരണം സ്വർണത്തിന്റെ മൂല്യമിടിയുകയും മാലിക്ക് വലിയതോതിൽ  സാമ്പത്തിക നഷ്ടം സംഭവിക്കുകയും ചെയ്തു. മാത്രമല്ല, മൻസ മൂസക്ക് ശേഷം വന്ന സുൽത്താന്മാരുടെ ധൂർത്തും അധികാരക്കൊതിയും രാജ്യത്തെ കോളനിവൽകരണത്തിലേക്കു വരെയെത്തിച്ചു. യൂറോപ്യരടക്കം പലരും മാലിയെ കൊള്ളയടിച്ചു. പ്രകൃതി സമ്പത്ത് ധാരാളമുണ്ടായിട്ടും ഇന്നും മാലിയൊരു ദരിദ്ര രാജ്യമായി മാറിയതും അതെല്ലാം കൊണ്ട് തന്നെ.